Беҙ был күренешкә ҡыуанған булабыҙ...

Уҙған ял көндәрендә Рәсәй һәм башҡа илдәрҙә йәшәүселәр төнгө күктә сағыу поляр нурҙарҙың сағылышын күҙәтте. Әммә был нурҙы “поляр” тип атау ауыр, сөнки ул поляр түңәрәктән көньяҡҡа һәм көньяҡҡа табан тарала.

Белгестәр белдереүенсә, поляр нурҙар ҡояш еле өлөшсәләренең магнит ҡыры һәм Ер атмосфераһы менән үҙ-ара тәьҫир итешеүе һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килә. Ябай итеп әйткәндә, ҡояш еленең киҫәксәләре кислород һәм азот киҫәксәләре менән үҙ-ара тәьҫир итешә һәм был яҡтырып күренә, ә кешеләр уны поляр нурҙар кеүек күҙәтә.

Атмосфераға зарядлы киҫәксәләрҙең ни тиклем тәрән үтеп инеүенә һәм уларҙың ниндәй энергияға эйә булыуына ҡарап, төрлө төҫтәге нурҙар күҙәтелә. Һәр бейеклектә үҙенең төҫө бар, ул атмосфераның составы һәм тығыҙлығы менән билдәләнә.

Ерҙә кешеләр йәшел төҫтәге поляр нурҙарҙы башлыса полюстарҙа күрергә күнеккән. Йәшел нурҙар ерҙән 100–200 километрға тиклем бейеклектә, уртаса энергиялы ҡояш еленең зарядланған өлөшсәләре атом кислороды менән үҙ-ара тәьҫир итешкәндә барлыҡҡа килә, ти белгестәр.

Шул уҡ ваҡытта яҡтылыҡ ҡыҙыл төҫтә лә булырға мөмкин. Ул юғары энергиялы өлөшсәләрҙең атом кислороды менән үҙ-ара тәьҫир итешеүе арҡаһында барлыҡҡа килә. Ғәҙәттә ул 200 км-ҙан юғарыраҡ бейеклектә барлыҡҡа килгән булған, сөнки бындай юғары энергиялы өлөшсәләр планетаның магнит ҡыры аҫтынан үтмәгән. Ҡыҙыл нурҙар һирәк күренгән, тик көслө магнит дауылдары ваҡытында ғына.

Хәҙер кешеләр бик хәүефле аномаль хәлде күҙәтә. Яҡтылыҡтар бик йыш була башлауҙан тыш, уларҙың сағылышы 90 км-ҙан түбәнерәк бейеклектә күҙәтелә.

Был нимә аңлата?

Беренсенән, был магнит ҡыры көсһөҙләнә тигәнде аңлата. Һөҙөмтәлә ҡояш еленең магнит ҡалҡаны менән сағылырға тейешле актив юғары энергиялы өлөшсәләре атмосфераның төпкөлөнә иркен үтеп инә һәм атом кислороды менән ергә яҡыныраҡ тәьҫир итә башлай.

Шуныһы мөһим, был ҙур, көслө зарядлы киҫәксәләрҙең үтеп инеүе, емергес тәьҫир итә.

Ҡыҙыл балҡыш атмосфераның түбән ҡатламдарында барлыҡҡа килеүе юғарыла һаҡланыу юҡ тигәнде аңлата.

Белгестәр белдереүенсә, поляр нурҙарҙың аномаль рәүештә сағылыуының икенсе сәбәбе  – атмосфераның өҫкө һәм урта ҡатламдарының түбәнәйеүе. Атмосфера ултыра, йәғни түбәнәйә һәм уның өҫкө һәм урта ҡатламдарының тығыҙлығы кәмей. Бынан тыш, уның химик составы үҙгәрә.

Хәҙер спутник мәғлүмәттәре буйынса 130 километр бейеклектә кислород концентрацияһының дүрт тапҡырға кәмеүе асыҡланған, өҫтәүенә юғалтыу тиҙлеге бөтә иҫәпләнгән моделдәрҙән күпкә юғарыраҡ, ә был атмосферала кислородтың кәмеүенә килтергән ниндәйҙер патологик процесты күрһәтә.

Ғалимдар шулай уҡ 75 километр бейеклектә ҡояш еленән озондың емерелеүен билдәләй. Тиҙҙән кешеләр озон ҡатламының 50 километрҙан түбән бейеклектә стратосферала емерелеүен күрәсәк.

Тимәк, кешелек ультрафиолеттан һаҡланыу сараһын юғалтасаҡ, ти улар.

Әле барыһы ла был күренешкә һоҡлана. Ҡыҙғанысҡа ҡаршы, фәнни донъя проблеманы комплекслы ҡарамай. Артабан был процестар көсәйә генә барасаҡ һәм йыһандан ҡаты нурланыш арта барасаҡ, тип иҫкәртә белгестәр.

https://bashgazet.ru/articles/ekologiya/2023-11-07/be-byl-k-reneshk-yuan-an-bulaby-3509726